Η εισβολή στη Κύπρο μπορούσε να αποτραπεί

Η εισβολή στη Κύπρο μπορούσε να αποτραπεί

Η Βρετανία ήταν διατεθειμένη να αποτρέψει με τη δύναμη των όπλων τον δεύτερο «Ατίλα», τον Αύγουστο του 1974, αλλά προσέκρουσε στην απροθυμία των ΗΠΑ.

Όπως είχε πει σε συνέντευξή του πριν από 15 χρόνια ο Τζέιμς Κάλαχαν, υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας τον Ιούλιο και Αύγουστο του 1974, η τραυματική εμπειρία της αποτυχημένης επέμβασης των Βρετανών στο Σουέζ (1956) τους είχε διδάξει ότι χωρίς αμερικανική στήριξη δεν θα μπορούσαν να επέμβουν αποτελεσματικά. Έτσι, παρ’ ότι το Λονδίνο έκλινε προς την αποστολή στρατιωτικών ενισχύσεων στη βάση της Δεκέλειας, που θα απέτρεπαν την προέλαση των τουρκικών δυνάμεων στη δεύτερη εισβολή, η βρετανική κυβέρνηση τελικά δεν τόλμησε.

Ακόμη, ο Κάλαχαν είχε αποκαλύψει πως η κατάληψη του διεθνούς αερολιμένα της Λευκωσίας από τους Τούρκους απεφεύχθη όταν απείλησε τον Ετζεβίτ πως οι Βρετανοί θα αντιδρούσαν δυναμικά με τις όποιες δυνάμεις διέθεταν στη νήσο.

Τις πταίει

Ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας επιρρίπτει στην Αθήνα την ευθύνη για την απόβαση της 20ής Ιουλίου 1974:

“Ασφαλώς και θα μπορούσε να αποφευχθεί η εισβολή, αν η ελληνική χούντα δεν την είχε προκαλέσει με το πραξικόπημα. Όταν η χούντα ανέτρεψε το Μακάριο και τον αντικατέστησε με το Νίκο Σαμψών, οι Τούρκοι προφανώς υπέθεσαν ότι οι δικτάτορες σχεδίαζαν να προχωρήσουν στην Ένωση, έναντι της οποίας ο Μακάριος δεν ήταν πια τόσο ευνοϊκά διατεθειμένος. Μετά την άφρονα ενέργεια της χούντας, που έθεσε σε κίνηση τις εξελίξεις, εγώ είχα την αίσθηση ότι αν οι Αμερικανοί ήταν διατεθειμένοι να παρεμβάλουν τον 6ο Στόλο [εκ παραδρομής αναφέρει τον 7ο Στόλο] μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας, κάτι τέτοιο θα απέτρεπε τους Τούρκους. Αλλά δεν ξέρει ποτέ κανείς, αυτά είναι υποθέσεις”.

Η στάση Λονδίνου - Ουάσινγκτον

Θα μπορούσε η Βρετανία να έχει παρέμβει δυναμικά, ώστε να ανακοπεί η τουρκική προέλαση;

“Δεν είμαι βέβαιος ότι θα στέλναμε ναυτική δύναμη, αλλά εγώ ήμουν σίγουρα διατεθειμένος να στείλω περισσότερα βρετανικά στρατεύματα στην Κύπρο και θεωρώ πιθανό ότι θα είχα τη σχετική έγκριση του [τότε πρωθυπουργού] Χάρολντ Γουίλσον. Στόχος ήταν να ανακόψουμε την πορεία των Τούρκων προς το αεροδρόμιο [της Λευκωσίας]. Είχαμε μία μικρή δύναμη επί τόπου και στόχος μου ήταν να μην πέσει το αεροδρόμιο στα χέρια των Τούρκων”.

Σε ό,τι αφορά τη στάση των ΗΠΑ μπροστά στην πιθανότητα δυναμικής βρετανικής παρέμβασης, ο Κάλαχαν ξεκαθαρίζει πως ο αμερικανικός παράγων ήταν καθοριστικός.

“Οι Αμερικανοί δεν θα μπορούσαν να προβάλουν βέτο σε οτιδήποτε, είχαμε να κάνουμε με χώρα της Κοινοπολιτείας. Αλλά υπό το φως της εμπειρίας του Σουέζ και δεδομένου ότι εκείνην τη στιγμή είχαμε στην Κύπρο μόνον τα στρατεύματα της βάσης, θα ήταν πολύ απερίσκεπτο και θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε πλήρη εξευτελισμό το να επιχειρήσουμε να σταματήσουμε την απόβαση 40.000 Τούρκων στρατιωτών με τις περιορισμένες δυνάμεις μας στο νησί, εκτός αν είχαμε την υποστήριξη των ΗΠΑ. Το ίδιο φάνηκε πρόσφατα και στο Κοσσυφοπέδιο: πρέπει να έχεις στο πλευρό σου τις ΗΠΑ αν σκοπεύεις να αναλάβεις δράση. Αλλά το γεγονός ότι δεν αναλάβαμε δράση δεν σημαίνει πως προέβαλαν βέτο οι Αμερικανοί, παρά μόνον υπό μία αρνητική έννοια, ότι δεν ήταν διατεθειμένοι να συμβάλουν”.

Ψυχρός πόλεμος και Νίξον

Γιατί δεν ήταν διατεθειμένες οι ΗΠΑ να υποστηρίξουν πιθανή στρατιωτική επέμβαση της Βρετανίας για να ανακοπεί η τουρκική εισβολή; Ο Κάλαχαν δίνει δύο εξηγήσεις:

“Δεν ήταν διατεθειμένοι διότι επιθυμούσαν να κρατήσουν μία ισορροπία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Λόγω του Ψυχρού Πολέμου, ήθελαν να αποφύγουν ενέργειες από χώρες του ΝΑΤΟ ή οποιονδήποτε, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν την Τουρκία στο αντίθετο στρατόπεδο. Στην Τουρκία είναι εγκατεστημένα όλα αυτά τα σημαντικότατα συστήματα παρακολούθησης. Ήθελαν, λοιπόν, να διατηρήσουν μία ισορροπία ανάμεσα στις δύο χώρες.Υπήρχε και μία δεύτερη δυσκολία. Ότι τους Αμερικανούς εκείνην την εποχή προβλημάτιζε η επικείμενη παραίτηση του Προέδρου της χώρας Ρίτσαρντ Νίξον. Ήταν ένα ζήτημα που τον Κίσινγκερ τον απασχολούσε σχεδόν αποκλειστικά. Εκείνην την περίοδο, ο Κίσινγκερ εξηρτάτο από το Νίξον και το αντίστροφο. Υπήρξε ημέρα που ήταν αδύνατον ακόμη και να επικοινωνήσω με τον Κίσινγκερ”.

Έλλειψη αποφασιστικότητας

Τελικά, μπορούσε και ήθελε η Βρετανία να προβάλει αποτελεσματική αντίσταση στα τουρκικά στρατεύματα;

“Εμείς ήμασταν διατεθειμένοι να διασφαλίσουμε, στο μέτρο των δυνατοτήτων μας, πως δεν θα γίνει δεύτερη εισβολή. Δεν θα μπορούσαμε να αποτρέψουμε την πρώτη, διότι δεν γνωρίζαμε ότι θα γίνει. Μάλιστα, είχαμε λάβει διαβεβαιώσεις, μέσω του πρεσβευτή μας στην Άγκυρα, από την Τουρκία ότι δεν σκόπευε να εισβάλει.

Όσον αφορά τη δεύτερη εισβολή, της 14ης Αυγούστου, θεωρώ ότι αν ήμασταν όλοι πιο αποφασισμένοι, η Δύση στο σύνολό της δηλαδή, ίσως να μην είχε πραγματοποιηθεί. Αυτό, πάντως, είναι μία υπόθεση, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι. Σίγουρα, όμως, η προσωπική μου θέση ήταν υπέρ μιας πιο αποφασιστικής στάσης”.

Πώς σώθηκε το αεροδρόμιο

Σχετικά με την προστασία του διεθνούς αερολιμένα της Λευκωσίας, ο Κάλαχαν επισημαίνει τη σημασία επικοινωνίας που είχε με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας.

“Έστειλα μήνυμα στον Ετζεβίτ, λέγοντας ότι αν οι Τούρκοι προωθηθούν και άλλο προς το αεροδρόμιο, τότε τα στρατεύματά μας που βρίσκονταν εκεί θα προέβαλλαν ένοπλη αντίσταση. Και αυτό απέτρεψε οποιαδήποτε απόπειρα κατάληψης του αεροδρομίου”.

Ύστερα από τόσα χρόνια ενεργού ενασχόλησης με το Κυπριακό, ποια πιστεύει ο Κάλαχαν ότι είναι τα βασικά εμπόδια στην επίτευξη λύσης...

“Το ρήγμα μεταξύ των δύο πλευρών παραμένει τόσο βαθύ και μεγάλο όσο ήταν πάντοτε. Προκειμένου να τις φέρουμε πιο κοντά, νομίζω ότι η λύση δεν βρίσκεται μόνον στην Κύπρο, αλλά ίσως ακόμη περισσότερο στην Άγκυρα και την Αθήνα. Και οι δύο χώρες έχουν συμφέροντα, η Ελλάδα έχει δικαίωμα βέτο για τις σχέσης της Τουρκίας με την ΕΕ, η Τουρκία μέσω των στρατευμάτων στην Κύπρο έχει βέτο σε οποιαδήποτε συνταγματική λύση που θα επέτρεπε την προσέγγιση των δύο κοινοτήτων. Με άλλα λόγια, κάθε ένας από τους δύο ελέγχει κάτι που ο άλλος θα ήθελε. Μάρι να μπορέσουν οι ΗΠΑ να τους φέρουν στο ίδιο τραπέζι, αλλά έχουν περάσει πάνω από 25 χρόνια και οι δύο πλευρές παραμένουν πολύ μακρυά”.

ΥΓ: Η συνέντευξη πάρθηκε το 1999 για τις ανάγκες ραδιοφωνικού ντοκιμαντέρ του BBC με αφορμή την 25η επέτειο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Στο ντοκιμαντέρ χρησιμοποιήθηκαν περιορισμένα αποσπάσματα. Ο Λόρδος Τζέιμς Κάλαχαν, που ήταν υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας το θερμό καλοκαίρι του 1974 και αργότερα διαδέχθηκε τον Χάρολντ Γουίλσον στην πρωθυπουργία, απεβίωσε το 2005.

* Ο Πάνος Πολυζωΐδης είναι δημοσιογράφος.

PROTAGON.GR