Σώτια Τσώτου

Δημοσιογράφος στιχουργός ή στιχουργός δημοσιογράφος;
του Γιώργου Μυζάλη*

Αν πιστέψω τη μητέρα μου, πρέπει να ήμουν, το πολύ, τριών ετών. Ήμασταν στην πλατεία Κάνιγγος – λέει – και περιμέναμε το λεωφορείο επιστρέφοντας από εορταστικά ψώνια στο ΜΙΝΙΟΝ. Εγώ – λέει – τραγουδούσα ένα τραγούδι της εποχής που έλεγε: «θυμίζεις Αθήνα γυναίκα που κλαίει γιατί δεν τη θέλει κανείς, Αθήνα – Αθήνα πεθαίνω μαζί σου, πεθαίνεις μαζί μου κι εσύ ». (1) Από τότε ήμουν «κολλημένος» με το ελληνικό τραγούδι καθ’ όπως φαίνεται. Αυτή την ιστορία διηγήθηκα και στην στιχουργό του τραγουδιού, την εξαιρετική Σώτια Τσώτου, πριν από δύο περίπου χρόνια, όταν βρεθήκαμε στο σπίτι της για μια συνέντευξη. Είχα απέναντί μου μια σπουδαία προσωπικότητα, με αμέτρητες και ενδιαφέρουσες ιστορίες να διηγηθεί. Η Σώτια Τσώτου, με το τσιγάρο διαρκώς αναμμένο, μιλούσε κι εγώ δεν χόρταινα να ακούω. Για τη δημοσιογραφία, τη δικτατορία, τον Αλέκο Παναγούλη, το τραγούδι και πολλά άλλα. Η γυναίκα αυτή με τα αμέτρητα τραγούδια στο ενεργητικό της, επαναλάμβανε διαρκώς ότι μέσα από τους στίχους της έκανε ένα είδος δημοσιογραφίας. Ένα είδος καταγραφής γεγονότων. Από μικρή, άλλωστε, δούλεψε σαν δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Ελευθερία» μέχρι που η εφημερίδα ανέστειλε την κυκλοφορία της σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967.

Το παρόν κείμενο δεν επιθυμεί να είναι ένα ακόμα κειμενάκι από εκείνα που οι αρχισυντάκτες αποκαλούν νεκρολογίες. Μια απλή εξιστόρηση, δηλαδή, της ζωής και των επιτευγμάτων κάποιου που έχει πεθάνει. Η φιλοδοξία αυτού του κειμένου και του υπογράφοντος είναι να αναδειχθεί το έργο και η περίπτωση της στιχουργού Σώτιας Τσώτου και να κινηθεί η περιέργεια στον αναγνώστη, που δεν την γνωρίζει, να ψάξει και να μάθει για εκείνη.

Τα παλαιότερα χρόνια, στη χώρα μας, οι δημιουργοί του ελληνικού τραγουδιού είχαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Κυκλοφορούσε, για παράδειγμα, ο καινούργιος δίσκος του Χρήστου Λεοντή ή τα νέα τραγούδια του Λευτέρη Παπαδόπουλου και του Μάνου Λοΐζου. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, οι δισκογραφικές εταιρείες, για λόγους εμπορικούς και όχι καλλιτεχνικούς, άρχισαν να στρέφουν το ενδιαφέρον του κοινού προς τους τραγουδιστές. Έτσι άρχισαν να κυκλοφορούν τα νέα τραγούδια της Χαρούλας Αλεξίου (κι ας τα είχε γράψει ο Θάνος Μικρούτσικος), του Γιώργου Νταλάρα (κι ας τα είχε γράψει ο Χρήστος Νικολόπουλος) ή της Άλκηστης Πρωτοψάλτη (κι ας τα είχε γράψει ο Γιάνης Σπανός ή ο Σταμάτης Κραουνάκης). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα (για κάποιους) την αρχή της παρακμής του ελληνικού τραγουδιού. Δεν ξέρω αν είναι έτσι ακριβώς. Αυτό που ξέρω όμως και μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι με τον τρόπο αυτό, το ευρύ κοινό, ίσως να μην ξέρει ποια είναι η Σώτια Τσώτου και πολλοί άλλοι σημαντικοί Έλληνες δημιουργοί.

Αρκετά χρόνια αργότερα από την ιστορία που σας διηγήθηκα στην αρχή, μαθητής του δημοτικού πια, βρέθηκα να είμαι μέλος της παιδικής χορωδίας του σχολείου μου, του 6ου δημοτικού σχολείου Αμαρουσίου. Εκείνο το σχολείο είχε την τύχη να έχει για δάσκαλο μουσικής το Θέμη Μακαντάση, έναν πολύ δραστήριο και δημιουργικό άνθρωπο, ο οποίος έφτιαξε (πρωτοφανές για την εποχή) μαθητική χορωδία και ορχήστρα. Στη χορωδία συμμετείχε όποιο παιδάκι ήθελε, χωρίς διακρίσεις. Το ρεπερτόριό μας περιλάμβανε σπουδαία τραγούδια μεγάλων Ελλήνων δημιουργών, τα οποία και παρουσιάζαμε σε κατάμεστα (από την παρουσία γονέων και λοιπών συγγενών) θέατρα και αίθουσες. Ωραίες εποχές. Ανάμεσα στα τραγούδια που λέγαμε, θυμάμαι – και θα θυμάμαι πάντοτε – ήταν και το «Σύνορα η αγάπη δεν γνωρίζει». (2) Ήμουν πολύ μικρός για να νιώσω επακριβώς το νόημα των στίχων, αλλά θυμάμαι ότι αυτό το ντουέτο, με το δάσκαλό μας σε ρόλο Κώστα Χατζή, με συγκινούσε χωρίς να καταλαβαίνω ακριβώς το γιατί. Το ίδιο μου συνέβαινε και όταν τραγουδούσαμε το «Απ’ το αεροπλάνο» (3) ή το «Αντίο». (4) Μεγαλώνοντας κατάλαβα.

Η στιχουργία της Σώτιας Τσώτου είναι άκρως ανθρωπιστική. Έχει μια αφοπλιστική παιδικότητα. Πίσω από κάθε της στίχο, μοναδικό αίτημα είναι η αγάπη. Το τραγούδι της – κατά την προσωπική μου άποψη – είναι βαθειά πολιτικό. Κατανοώ πλήρως αυτό που η ίδια έλεγε ότι έκανε μέσα από τα τραγούδια της. Ένα είδος στιχουργικής δημοσιογραφίας ξεκάθαρα κοινωνικό και πολιτικό (κι ας είναι, από συγγενείς, έως ταυτόσημες οι δύο έννοιες). Ένα μελοποιημένο ρεπορτάζ, ένα τραγουδιστικό χρονογράφημα, μια μελωδική καταγγελία. Σκεφτείτε ότι έγραφε το 1978 για την Αθήνα: «Ζω σε μια πόλη στη νέα Σαχάρα, μια έρημο όλο μπετό, οι ξένοι οι στόλοι, λαθραία τσιγάρα, παιδιά που δεν παίζουν κρυφτό» (5). Μια ξεκάθαρη περιγραφή της πρωτεύουσας, διαχρονική μάλιστα. Και ακούστε οπωσδήποτε εκείνο το συγκλονιστικό τραγούδι που έφτιαξε με τον Κώστα Χατζή με τον τίτλο «Η γη ακόμα ζει». (6)Ή εκείνο το ανατριχιαστικό «Που είναι η αγάπη» (7) με τον καταπληκτικό σκληρό στίχο: «το 2030 αν κάνεις γκάλοπ για την αγάπη, θα πουν στο ίντερνετ δεν αναφέρεται παρόμοιο κάτι».

Η Σώτια Τσώτου συνεργάστηκε με πολλούς και σημαντικούς Έλληνες συνθέτες και τραγουδοποιούς: Κώστας Χατζής, Απόστολος Καλδάρας, Γιώργος Κριμιζάκης, Χρήστος Νικολόπουλος, Τάκης Σούκας, Αντώνης Στεφανίδης, Σταύρος Κουγιουμτζής. Δώρος Γεωργιάδης, Χρήστος Γκάρτζος, Σπύρος Παπαβασιλείου κ.α. Στίχους της έχουν ερμηνεύσει οι μεγαλύτεροι Έλληνες τραγουδιστές: Στέλιος Καζαντζίδης, Γιώργος Νταλάρας, Μαρινέλλα, Γιάννης Πάριος, Χάρις Αλεξίου, Δημήτρης Μητροπάνος κ.α. Το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας της έχει μελοποιηθεί από το μόνιμο συνεργάτη της Κώστα Χατζή. Μεγάλα και ιστορικά τραγούδια φέρουν την υπογραφή της. Εκτός των προαναφερθέντων και τα: «Αν ερχόσουν» (μουσική:Κώστας Χατζής). «Αν ήμουν πλούσιος» (μουσική: Δώρος Γεωργιάδης), «Έτσι είναι οι ανθρώποι» (μουσική: Σταύρος Κουγιουμτζής), «Βραδιάζει» (μουσική: Χρήστος Νικολόπουλος), «Για σένανε μπορώ» (μουσική:Αντώνης Στεφανίδης), «Δεν βαριέσαι αδερφέ», «Δεν είμαι εγώ», «Ένας Γερμανός και μια Εβραία», «Κάτι τρέχει», «Ο κύριος κανείς», «Μη μας περιφρονάς» (μουσική: Κώστας Χατζής), «Να ‘τανε το 21» (μουσική: Σταύρος Κουγιουμτζής), «Όλα ανάποδα τα βλέπει», «Πάλι ύπνος δε με πιάνει», «Σ' αγαπώ», «Σπουδαίοι άνθρωποι αλλά», «Ο Στρατής» (μουσική: Κώστας Χατζής) κ.α.

Η Σώτια Τσώτου κίνησε για τη γειτονιά των Αγγέλων το Σάββατο 10 Δεκεμβρίου αφήνοντας παρακαταθήκη το σημαντικότατο καλλιτεχνικό της έργο. Νιώθω τυχερός που γνώρισα τα τραγούδια της από μικρό παιδί και μεγάλη τιμή που μπόρεσα να γνωρίσω και την ίδια από κοντά. Θα τη θυμάμαι πάντοτε.


Κώστας Χατζής https://youtu.be/Fmc1DNcFW64
Στέλιος Καζαντζίδης https://youtu.be/T2hlwGa5f-I
Τζένη Βάνου https://youtu.be/YJ2HNY64ux0
Γιώργος Νταλάρας https://youtu.be/cKd3sAYSfr0


*Ο Γιώργος Μυζάλης είναι μουσικολόγος.