Η διαλεκτική της ισχύος

Η Διαλεκτική της ισχύος
του Ηρακλή Μήλλα

Ετικέτες: Τουρκία, Μεσόγειος


«Όλοι σχεδόν οι άνθρωποι μπορούν να αντιπαρατεθούν στις αντιξοότητες, εάν όμως θέλετε να ελέγξετε τον χαρακτήρα του, τότε δώστε του ισχύ» (power, εξουσία).

Η φράση αυτή που ανήκει στον Αβραάμ Λίνκολν νομίζω ότι ισχύει και για τα κράτη. Τα αδύναμα κράτη είναι υπέρ της ειρήνης, της συμφωνίας, της κατανόησης, του σεβασμού στο διεθνές δίκαιο, δεν θα ξέρουμε όμως ποτέ εάν αυτό συμβαίνει λόγω της φιλοσοφίας που πρεσβεύουν για τη ζωή ή πηγάζει από την αδυναμία τους. Δεν αποκαλύπτεται ο χαρακτήρας τους εάν δεν αποκτήσουν ισχύ. Ο χαρακτήρας μας δεν αποκαλύπτεται από τις πράξεις μας αλλά από το πώς αξιοποιούμε τις δυνατότητές μας. Άλλο είναι να είναι κατά της φιλονικίας ένας λεπτός και αδύναμος άνθρωπος (ούτως ή άλλως δεν έχει άλλη επιλογή) κι άλλο να μην προσφεύγει στη βία κάποιος γεροδεμένος. Στα νιάτα μου το ερώτημα αυτό με απασχολούσε πολύ. Προσπαθούσα να καταλάβω την αιτία που ήμουν έντιμος, γιατί π.χ. δεν έκλεβα;

Για να δοκιμάσω τον εαυτό μου «σούφρωσα» κάτι από ένα κατάστημα και βλέποντας ότι το καταφέρνω είχα φθάσει στο συμπέρασμα ότι άρα, ήταν η ελεύθερη επιλογή μου η εντιμότητα. Σήμερα, για να είμαι ειλικρινής, δεν είμαι και τόσο βέβαιος γι’ αυτό. Ίσως και να μην είχα το θάρρος και τη δύναμη να πάρω το ρίσκο της τέλεσης μιας παράνομης πράξης. Εάν αποκτούσα πραγματικά την ισχύ αυτή τι θα έκαμα άραγε; Δεν την έχω, άρα θα φύγω από την ζωή με αναπάντητο αυτό το ερώτημα.

Σε σχέση με παλαιότερα η Τουρκία τα τελευταία χρόνια έγινε ισχυρότερη. Πρώτα στον οικονομικό, μετά στο στρατιωτικό και τελευταία στον πολιτικό τομέα, άρχισε να έχει επιρροή. Ταυτόχρονα άρχισε και μια μεταβολή στο χαρακτήρα της η οποία δεν αποκρύπτεται. Ελέχθη ότι στην περιοχή είναι ‘σε ηγετική θέση’ και στην πολιτική ‘παράδειγμα προς μίμηση’. Κάνει αισθητή την παρουσία της ως εκφραστής του ορθού. Τραβά ιδιαίτερα την προσοχή η συμπεριφορά της απέναντι σ’ αυτούς που βρίσκονται ‘σε λάθος δρόμο’: στηριζόμενη στην ισχύ της αντιδρά σε ο,τι θεωρεί αδικία για να τους γίνει μάθημα. Χρησιμοποιείται κατά κόρον η έκφραση ‘περιφερειακή δύναμη’.

Αυτό που έψαξα να καταλάβω, αλλά δεν το βρήκα, στο βιβλίο ‘Το Στρατηγικό Βάθος’ που προ δεκαετίας έγραψε ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ήταν αυτός ακριβώς ο τομέας: Το βιβλίο που περιέγραφε διεξοδικά το πώς η Τουρκία θα γινόταν μια ισχυρή χώρα, δεν ανέφερε καθόλου για ποιους σκοπούς θα έκανε χρήση της ισχύος αυτής. Θα πρέπει να χαρακτηριστεί ως μια ένδειξη κάποιου χαρακτήρα ότι ένας λαός που επί δεκαετίες και μάλιστα επί αιώνες κατέκρινε τις εκβιαστικές και άδικες συμπεριφορές των ‘μεγάλων δυνάμεων’ (το δίκιο είναι του ισχυρού) σήμερα που απέκτησε δύναμη χαίρεται την περηφάνια της υπερδύναμης.

Η φιλολογία των κατακτήσεων και ο χαρακτήρας

Η Τουρκία έχει μία ένδοξη αλλά ταυτόχρονα και προβληματική κληρονομιά: την δύναμη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η οποία είχε υπό τον έλεγχό της μια απίστευτα μεγάλη γεωγραφική περιοχή. Αυτή η ‘χρυσή περίοδος’ των Οθωμανών αναφέρεται από το λαό με θαυμασμό και νοσταλγία. Εάν έχετε την περιέργεια να ρίξετε μια ματιά στον τρόπο που η τουρκική λογοτεχνία αναφέρεται σε ‘αλώσεις’ (fetih, εκπόρθηση) και στις ‘χαρούμενες επιδρομές’ θα κάνετε ενδιαφέρουσες επισημάνσεις. Θα βρείτε εκατοντάδες κείμενα και στίχους που εκθειάζουν –και το χειρότερο, δίχως να ξενίζει κανένα αυτό- τη χρήση βίας για υπόταξη, κατάληψη, κατάκτηση νέων εδαφών… Θα μπορούσε ουσιαστικά, το γεγονός αυτό να αποτελέσει θέμα μιας διδακτορικής διατριβής. Για οικονομία χώρου παραθέτω στίχους από δέκα μόνο ποιήματα με θέμα τις ‘κατακτήσεις’:

Όσο το κράτος δεν είναι ισχυρό, αυτή η κληρονομιά, αυτή η αντίληψη αξιών, αυτή η νοσταλγία κι αυτός ο λόγος παραμένει μόνο ως ένα λογοτεχνικό κείμενο. Όταν όμως το κράτος αποκτά ισχύ, αυτά όλα γίνονται μοχλός πίεσης στην κοινωνία και γα τους πολιτικούς Δημιουργείται ο κίνδυνος (για ορισμένους η ‘ευκαιρία’) να μετατραπούν όλα αυτά σε έργο. Χωρίς να ο καταλάβουμε μπορεί να πάρουν τα μυαλά μας αέρα. Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο βγαίνει μπροστά ο χαρακτήρας. Η Τουρκία τελευταία περνά από ένα τεστ κατάταξης. Θα δούμε το αποτέλεσμα των εξετάσεων. Με το καλό!

Ενώ ο αδύναμος προσβλέπει σε συμμαχίες, σε διεθνή στήριξη, στη νομιμότητα, και στον συμβιβασμό, οι ισχυροί πολλές φορές ξεκινούν με αυτά τα οποία θα πρέπει να αποτελούν τελευταία προσφυγή. Αναφέρονται σε στρατιωτικές λύσεις, σε απειλές πολέμου ή ακόμη και στην χρήση βίας. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά στην ιστορία. Δεν μπορεί κανείς να πει ότι τα αποτελέσματα τέτοιων ενεργειών βοήθησαν την ανθρωπότητα ή ακόμη και τα εμπλεκόμενα μέρη. Ο καβγάς έχει πάντοτε το ρίσκο του. Για το λόγο αυτό είναι κατανοητή η ανησυχία των ψύχραιμων ανθρώπων από την ανερχόμενη ένταση στην περιοχή. Όσο για την ισχύ, υπό αυτές τις συνθήκες είναι ο χειρότερος σύμβουλος.

Τελικά θα πρέπει να αναφερθούμε και στο δίδυμο αδέλφι της πολιτικής ισχύος: τα δύο μέτρα και δύο σταθμά. Ενίοτε το ‘δίκαιο’ και η ‘ισχύς’ χρησιμοποιούνται μέσα στην ίδια φράση. Κάποτε, οι έννοιες ‘εθνικό συμφέρον’ και ‘διεθνές δίκαιο’ χρησιμοποιούνται μαζί. Κάποτε είναι ορατό ότι διυλίζουμε τον κώνωπα και καταπίνουμε την κάμηλον. Και τελικά φθάνει να γίνονται συνώνυμα το συμφέρον και το δίκαιο. Αυτό είναι και η παράπλευρη απώλεια που δημιουργεί η ισχύς. Πέραν τούτου η ισχύς δημιουργεί νέους κόλακες και νέους, κρυφούς ή φανερούς εχθρούς. Όσο παιδευόμαστε μ’ αυτούς ο χαρακτήρας μας διαμορφώνεται εκ νέου. Θέλω να πω, η ισχύς δεν φέρνει μόνο κέρδη. Θα ήθελα πολύ να είχαν γραφεί βιβλία όχι μόνον για το πώς μπορεί να αποκτηθεί η ισχύς, αλλά και για το πώς θα γίνει η χρήση της.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην τουρκική εφημερίδα Ζαμάν, 27/09/2011

**Ο Ηρακλής Μήλλας γεννήθηκε το 1940 στην Τουρκία, έζησε στην Κωνσταντινούπολη μέχρι το 1971 και έκτοτε διαμένει στην Ελλάδα. Είναι απόφοιτος της Ροβερτείου, με διδακτορικό στην πολιτική επιστήμη από το Πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Εργάστηκε ως μηχανικός στην Τουρκία, στην Ελλάδα και σε διάφορες αραβικές