Η Τουρκία στο μεταίχμιο εξελίξεων

του Χριστόδουλου Γιαλλουρίδη



ΑΝ ΠΡΙΝ από δέκα χρόνια ανέφερε κάποιος έστω υπό μορφή ανεκδότου πως στην Τουρκία θα συλληφθεί ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας από την Κυβέρνηση της Άγκυρας, μετά βεβαιότητος θα τον έβγαζαν τρελό, ενώ ίσως να είχε κιόλας συλληφθεί. Αυτό που συνέβη προ ημερών, να συλληφθεί ο τέως αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Ιλκέρ Μπασμπούγ, και να προφυλακισθεί μετά από πολύωρη προανάκριση με την κατηγορία της συνωμοσίας κατά της Τουρκικής Δημοκρατίας (ειδικότερα η κατηγορία που είχε τον τίτλο συνωμοσία αναφερόταν στη συκοφαντική εκστρατεία κατά του πρωθυπουργού Ερντογάν!), ήρθε ως συνέχεια δεκάδων ή εκατοντάδων συλλήψεων ανωτάτων στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, με τη γενική και ομιχλώδη κατηγορία της υπονόμευσης του κράτους και των θεσμών του.

Οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στην Τουρκία είναι προδήλως ιστορικές, και επαναστατικές, γιατί ακριβώς ανατρέπουν ένα για δεκαετίες εδραιωμένο μοντέλο διακυβέρνησης που αποτελούσε και το ιδεολογικο-πολιτικό θεμέλιο του τουρκικού κράτους, ανατρέπονται δομές, καταργείται ένα παραδοσιακά εδραιωμένο σύστημα εξουσίας, και βρίσκεται σε διαδικασία δόμησης, μια καινούρια, διαφορετική, σχεδόν αντιθετική δομή εξουσίας, τουτέστιν από τον κοσμικό κεμαλισμό, στο ποπουλίστικο, «ήπιο» Ισλάμ.

Κανείς δεν φανταζόταν ότι θα ήταν τόσο απλή υπόθεση η ανατροπή της κεμαλικής δομής, και μάλιστα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, απολύτως αναίμακτα, και χωρίς σοβαρές εσωτερικές και διεθνείς αντιδράσεις.

Πρόκειται για μια εξέλιξη που προόρισται να καταγραφεί στην Ιστορία σαν τομή όχι μόνο στην τουρκική αλλά και ευρωπαϊκή και παγκόσμια πολιτική, όπου ανετράπη κατά τρόπο ειρηνικό ένα επί δεκαετίες εμπεδωμένο πολιτικό σύστημα, το οποίο από πολιτικούς και επιστήμονες θεωρείτο ο πυρήνας των δομών εξουσίας στην Τουρκική Δημοκρατία, και του οποίου ήταν αδιανόητη η ανατροπή.

Ενόψει των εξελίξεων που έλαβαν και λαμβάνουν χώρα στην Τουρκική Δημοκρατία, και οι οποίες μόνο σε σεναριακό επίπεδο μπορεί να είναι προβλέψιμες, διερωτάται κανείς, πού και πώς πορεύεται το τέως κεμαλικό κράτος, και ποιες οι επιπτώσεις των αλλαγών που επέρχονται για την Ελλάδα, την Κύπρο, την Ευρώπη αλλά και την ίδια την Τουρκία. Πολλοί πιστεύουν πως η Τουρκία οδηγείται σε ένα νέο καθεστώς ισλαμικών δομών, με δυτικό, ευρωπαϊκό περίβλημα, όπου σε αντίστιξη με το παλιό κεμαλικό α-λα-καρτ κράτος, θα έχουμε στο μέλλον μια α-λα-καρτ ισλαμικού τύπου δημοκρατία.

Όμως, επειδή όπως θα ’λεγε και ο Γιούργκεν Χάμπερμας η τυχαιότητα στην πολιτική καθορίζει τις εξελίξεις, δεν μπορεί κανείς να ξέρει τι θα συμβεί με τον κυρίαρχο παράγοντα στην τουρκική πολιτική σκηνή, που είναι ο Ερντογάν, και ο οποίος φαίνεται να έχει σοβαρό πρόβλημα υγείας. Ο Ερντογάν ανήκει σε εκείνες τις προσωπικότητες της ιστορίας που πρωταγωνιστούν και δεν αναπληρώνονται.

Το άλλο απρόβλεπτο ζήτημα είναι το Κουρδικό, και η εσωτερική εμπόλεμη κατάσταση που υφίσταται ήδη μεταξύ Ενόπλων Δυνάμεων και Κούρδων του ΡΚΚ, η εμφανής αμηχανία της ισλαμικής κυβέρνησης να αναγνωρίσει τις αλλαγές οι οποίες επέρχονται, και οι τάσεις των Ενόπλων Δυνάμεων να εκμεταλλευθούν εθνικιστικά και προς ίδιον όφελος την αιματοχυσία που αποτελεί καθημερινό φαινόμενο στο τουρκικό Κουρδιστάν.

Η Ελλάδα και η Κύπρος, πάντοτε αντιμετώπιζαν το ερώτημα μιας διλληματικά σταθερής ή ασταθούς Τουρκίας -τι μας συμφέρει- και εμείς απαντάμε πως μας συμφέρει όχι ποια Τουρκία έχουμε απέναντί μας, αλλά ποια είναι η δική μας στρατηγική σε σχέση με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε με την γειτονική χώρα. Εμείς, εφόσον έχουμε στρατηγική, θα είμαστε σε θέση να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία, τα κενά, τα ελλείμματα εξουσίας και πολιτικής που θα εμφανίσει το αντίπαλο στρατόπεδο. Αυτό προϋποθέτει υπομονή και εθνικό σχέδιο, που να αφορά στο μέλλον και της Κύπρου και της Ελλάδας.



*Ο Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο