Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος (1)

Η ποιμαντική δράση

Στις 30 Σεπτεμβρίου 1936 εξελέγη από την Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος Μητροπολίτης της νεοπαγούς Μητρόπολης Αττικής και Μεγαρίδος, η οποία δημιουργήθηκε σε αποσπασθέν έδαφος της υπερμεγέθους τότε αρχιεπισκοπικής περιφέρειας. Μετά το θάνατο του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου στις 23 Οκτωβρίου 1938 στήριξε την υποψηφιότητα του Μητροπολίτη Κορίνθου Δαμασκηνού Παπανδρέου έναντι αυτής του Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρυσάνθου Φιλιππίδη. Η εκλογή Δαμασκηνού ακυρώθηκε με πολιτικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης Μεταξά και με αριστίδην Σύνοδο επιτεύχθηκε η ανάδειξη του Χρυσάνθου ως προκαθημένου. Ο Ιάκωβος θεωρήθηκε από το καθεστώς και τη νέα εκκλησιαστική ηγεσία ανεπιθύμητος και τα όρια της Μητρόπολής του συρρικνώθηκαν στην περιοχή των Μεγάρων[1]. Η επαναφορά των κανονικών ορίων έγινε μετά την παύση του Χρυσάνθου και την ανάληψη της αρχιεπισκοπίας από το Δαμασκηνό το 1941.

Η ποιμαντική δράση του Ιακώβου ως Μητροπολίτη Αττικής και Μεγαρίδος έκανε την επαρχία του πρότυπο διοικητικής, οργανωτικής και πνευματικής δράσης για όλες τις άλλες μητροπολιτικές επαρχίες του ελλαδικού χώρου. Ο ίδιος έδωσε απ’ αρχής βάρος στην επιμόρφωση του εφημεριακού κλήρου με σκοπό την άσκηση της διακονίας του με όσο το δυνατό αρτιότερο τρόπο. Στο πλαίσιο αυτό ίδρυσε προπαρασκευαστική σχολή για μετεκπαίδευση των εφημερίων και προήγαγε το θεσμό των ανά έτος ιερατικών συνάξεων. Το 1953 εξέδωσε και το έργο του "Ποιμαντικαί Υποδείξεις", ένα οδηγό ποιμαντικής πρακτικής.

Στον τομέα της πνευματικής καθοδήγησης και στήριξης της νεολαίας προέβη, ιδιαίτερα μετά την Απελευθέρωση, σε σειρά καινοτόμων ενεργειών. Ίδρυσε ομίλους νέων με την επωνυμία "Οδοιπόροι της ζωής", οι οποίοι μέσω της διδασκαλίας και του διαλόγου προσπαθούσαν να βοηθήσουν τους νέους, που συμμετείχαν, στη διευκρίνιση μίας σαφούς εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας. Σε αυτό το εγχείρημα συνέπραξαν εκατοντάδες νέοι από όλες τις περιοχές της Αττικής. Επιπλέον ίδρυσε τις πρότυπες εκκλησιαστικές κατασκηνώσεις της Ελευσίνας, που λόγω της άρτιας οργάνωσής τους χρησιμοποιήθηκαν και από την πολιτεία. Με αυτή του την προσπάθεια περιέθαλψε ικανό αριθμό παιδιών της δοκιμαζόμενης γενιάς της Κατοχής. Το 1947 η Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος έθεσε υπό την αιγίδα της το όλο νεανικό έργο της Μητρόπολης Αττικής, προβάλλοντάς το σαν πρότυπο.

Πεδία ενεργειών του Ιακώβου υπήρξαν, ακόμη, η ίδρυση και η οργάνωση μοναστικών κοινοτήτων. Κατά την ποιμαντορία του δημιουργήθηκαν, αναπαλαιώθηκαν ή ενισχύθηκαν πολλές μονές ενώ συνάμα βοηθήθηκε και η στελέχωσή τους. Ιδιαίτερα στον τομέα του γυναικείου μοναχισμού παρατηρήθηκε ακμή όχι μόνο σχετική με την προσέλευση μοναζουσών και την πληθυσμιακή αύξηση των μονών αλλά και την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών.
[Επεξεργασία] Η περίοδος της Κατοχής και του Εμφυλίου

Με την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου ο Ιάκωβος κινητοποίησε το δυναμικό της Μητρόπολης Αττικής με σκοπό την προσφορά βοήθειας προς τους Έλληνες στρατιώτες του μετώπου και τα άπορα παιδιά. Οι καλόγριες των γυναικείων μοναστηριών ανέλαβαν την κατασκευή πλεκτών που αποστέλλονταν στους στρατιώτες για την αντιμετώπιση των δύσκολων καιρικών συνθηκών και ταυτόχρονα γυναικείες και ανδρικές μονές φιλοξενούσαν παιδιά με πρόβλημα επισιτισμού και διαβίωσης.

Στην ίδια γραμμή συνέχισε και την περίοδο της Κατοχής, κινούμενος, όμως, πλέον πιο δυναμικά και δρώντας εντονότερα ως κορυφαίος θρησκευτικός λειτουργός του καταπιεζόμενου και αγωνιζόμενου λαού. Οι πράξεις του ευρύνονταν από την οργάνωση φιλόπτωχων ταμείων και της "Κοινωνικής Αλληλεγγύης" μέχρι τη συνεχή προσωπική παράσταση προς τους κατακτητές για την απόλυση κρατουμένων ή τη διάσωση μελλοθανάτων. Ακόμη βοήθησε τη φυγάδευση και την απόκρυψη αντιστασιακών, παρενέβη δραστικά στην αποτροπή της πυρπόλησης των πόλεων Βίλλια, Μέγαρα, Μαρκόπουλο και Μαραθώνα και της εκτέλεσης κατοίκων τους.

Ο ίδιος διηγείτο αργότερα:
"Ἡ Μητρόπολίς μας παρέμενεν ἀνοικτὴ ἡμέραν καὶ νύκτα παντὶ τῷ αἰτοῦντι. Τὸ τηλέφωνον τοῦ «ἐπισκόπου» ἦτο εἰς τὴν διάθεσιν τῶν πάντων. Ὅλη ἡ Κηφισιά, ὅλη ἡ Ἀττικὴ καὶ πλεῖστοι ἐκ τῶν ἐν Ἀθήναις εὐρισκομένων, βέβαιοι ὄντες ὅτι θὰ εὕρουν λόγον παρηγορῖας καὶ συμπαράστασιν καὶ παράστασιν ἡμῶν ἐνώπιον τῶν κατακτητικῶν ἀρχῶν κατέφευγον εἰς τὴν Μητρόπολιν. Χῶροι τοῦ Μητροπολιτικοῦ Οἴκου ἐχρησίμευον ὡς καταφύγια τῶν διωκομένων ὑπὸ τῶν κατακτητῶν... Ἡ Μητρόπολις τῆς Κηφισιᾶς οὐδέποτε ἐγνώρισε «κλειδαριάν» καὶ σιωπήν. Συνοδοιπορεῖ μετὰ τῶν θρηνούντων. Ὁ «Δεσπότης» εἶναι ἱεράρχης διὰ τὸν λαόν του."

Στο διάστημα του Εμφυλίου Πολέμου βρέθηκε συχνά σε ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ των δύο πλευρών. Προσπάθησε να μη χρωματιστεί πολιτικά τηρώντας ίσες αποστάσεις και συνεπή στάση εκκλησιαστικού ταγού, θεωρώντας τους αντιμαχόμενους πνευματικά παιδιά του. Και σε αυτή τη φάση προέταξε το κύρος του υπουργήματος και της προσωπικότητάς του ώστε στο μέτρο των δυνατοτήτων του να βοηθήσει να αποφευχθούν εκτελέσεις και συρράξεις.

Σημειώνει για την προσωπική του στάση στον Εμφύλιο:
"Καὶ πάλιν οἱ συλλήψεις καὶ οἱ ἐκτελέσεις τῶν ἀντιπάλων. Ἡ ἀντιπαλία, ἡ διαμάχη διὰ τὸν Ἱεράρχην ἀλλάσσει πρόσωπον. Ἡ οὐσία παραμένει ἡ ἰδία. Καὶ πάλιν τὰ τέκνα τοῦ Θεοῦ συλλαμβάνονται καὶ πάλιν ἡ εἰκὼν τοῦ Θεοῦ ἀτιμάζεται τόσον εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ διώκτου, ὅσον καὶ τοῦ διωκομένου. Διὰ τὸν Ἱεράρχην ὅλοι, ἐν προκειμένῳ, οἱ Ἕλληνες εἶναι τέκνα του."
[Επεξεργασία] Η περιπέτεια της εκλογής

Η διοικητική πείρα και η υψηλή θεολογική κατάρτιση, οι οποίες χαρακτήριζαν τον Ιάκωβο, ήταν τα στοιχεία που συνέβαλαν ώστε μεταπολεμικά να αναλάβει εναργέστερη συμμετοχή στην επίλυση προβλημάτων της ευρύτερης ελλαδικής εκκλησιαστικής διοίκησης και να αναχθεί σε έναν από τους βασικότερους παράγοντες της Ιεραρχίας. Υπό την πνευματική του καθοδήγηση βρέθηκε μία αρκετά μεγάλη ομάδα νεότερων αρχιερέων και ιερέων με βασικά γνωρίσματα την προοδευτική σκέψη σχετικά με την εκκλησιαστική διοίκηση και οργάνωση και την αντίθεση προς τη δράση των ισχυρών, τότε, παρεκκλησιαστικών σωματείων. Ο Ιάκωβος αποκαλούσε αυτού του είδους τα σωματεία "προτεσταντισμό ελληνικής εμπνεύσεως".

Στις 8 Ιανουαρίου 1962 απεβίωσε ο Αρχιεπίσκοπος Θεόκλητος Β΄ (Παναγιωτόπουλος) και αυτόματα τέθηκε το ζήτημα της διαδοχής. Το κύρος της προσωπικότητας του Ιακώβου και οι καλές σχέσεις του με τα Ανάκτορα (τιμήθηκε και με το Μεγαλόσταυρο του Βασιλικού Τάγματος του Γεωργίου) τον έκαναν να προβάλλει ως ο επικρατέστερος των υποψηφίων. Εκείνο το διάστημα άρχισαν να εμφανίζονται σε ορισμένες εφημερίδες υπαινικτικά σχόλια για την ιδιωτική ζωή του Μητροπολίτη Αττικής και παράλληλα να κυκλοφορούν προκηρύξεις, εκδιδόμενες από παρεκκλησιαστικές οργανώσεις, με περιεχόμενο υβριστικό[2] και στόχο την υποσκέλιση της υποψηφιότητάς του. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ο Ιάκωβος ποτέ δεν είχε κατηγορηθεί για μεμπτό ηθικό φρόνημα ούτε η ιδιωτική του ζωή απασχόλησε τον τύπο ή τα όργανα της Εκκλησίας σε όλη την περίοδο της ιερατικής και αρχιερατικής του σταδιοδρομίας.

Η τότε κυβέρνηση Κ. Καραμανλή, πιεζόμενη ίσως από τα παρεκκλησιαστικά κέντρα και παρατηρώντας τις γενικότερες αντιδράσεις, αντίθετα με τον αφειδή χρόνο που δίδονταν μέχρι τότε, σε παρόμοιες περιπτώσεις για την προετοιμασία των υποψηφίων, έσπευσε και καθόρισε, για πρώτη φορά, ημερομηνία εκλογής αρχιεπισκόπου, δια του αρμόδιου Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, Γρηγόρη Κασσιμάτη, μόλις δύο ημέρες μετά την κηδεία του αποθανόντος επισκόπου, προκαλώντας έτσι τη γενική αγανάκτιση των ιεραρχών αφού ουσιαστικά η προετοιμασία εκλογής γινόταν πάνω από το σκήνωμα του αποθανόντος αρχιεπισκόπου. Έτσι η εκλογή ορίστηκε για τις 13 Ιανουαρίου του 1962. Η δε πρόταση αναβολής της εκλογής δεν έγινε από την κυβέρηση δεκτή. Η πλέον ουσιαστική παράμετρος της αντίθεσης της κυβέρνησης προς την υποψηφιότητα Ιακώβου ήταν η πρόθεσή του για δημιουργία ενός είδους εκκλησιαστικής τράπεζας, που θα διαχειριζόταν την περιουσία της Εκκλησίας της Ελλάδος[3]. Η υλοποίηση αυτού του σχεδίου θα έβλαπτε σοβαρά τα συμφέροντα της Εθνικής Τράπεζας, στην οποία μέχρι και σήμερα καταθέτονται τα εκκλησιαστικά κεφάλαια.

Ανήμερα της κηδείας του μακαριστού αρχιεπισκόπου Θεοκλήτου μία ομάδα 23 Επισκόπων έδωσε στη δημοσιότητα την ακόλουθη ανακοίνωση σε απάντηση των διαφόρων επιθετικών δημοσιευμάτων:

«Φέρομεν εις γνώσιν των ευσεβών Χριστιανών ότι πρόσωπόν τι καλυπτόμενον υπό την προσωνυμία Χριστιανικών Οργανώσεων και άγνωστον εις τι αποβλέπον έθεσεν εις κυκλοφορίαν λιβελλογράφημα κατά της Ιεραρχίας, παράγραφον του οποίου ανέγραψεν ο ημερήσιος Τύπος.
Ημείς οι Ιεράρχαι της Εκκλησίας της Ελλάδος διαμαρτυρόμεθα και αποκρούομεν τα εν τω λιβελλογραφήματι αναφερόμενα και δηλούμεν προς τον ευσεβή ελληνικόν λαόν, ότι άπαντα τα μέλη της Ιεραρχίας είναι άξια πάσης τιμής και ευλαβείας και ότι έχοντα βαθείαν συναίσθησιν της υψηλής αυτών αποστολής, δια της τιμίας ψήφου των θα αναδείξωσι τον άξιον οιακοστρόφον ίνα οδηγήση το σκάφος της Ελληνικής Εκκλησίας εις τον θείον αυτού προορισμόν.
Καλείται όθεν ο ευσεβής χριστιανικός λαός, ίνα μετ΄ αποτροπιασμού παρέλθη το ειρημένον λιβελλογράφημα και μετ΄ εμπιστοσύνης προσβλέπη πάντοτε προς εκείνους τους οποίους η χάρις του Θεού έταξε ποιμένας αυτού και φρουρούς της αμώμου πίστεώς του."»

Την ανακοίνωση αυτή των 23 επί συνόλου 66 τότε μητροπολιτών υπέγραφαν: ο Ύδρας Προκόπιος, ο Φλωρίνης Βασίλειος, ο Κορινθίας Προκόπιος, ο Ηλείας Γερμανός, Θεσσαλιώτιδος Κύριλλος, ο Κιλκισίου Ιωακείμ, ο Ιωαννίνων Σεραφείμ, ο Δημητριάδος Δαμασκηνός, ο Μαρωνείας Τιμόθεος, ο Δράμας Φίλιππος, ο Πρεβέζης Στυλιανός, ο Σιατίστης Πολύκαρπος, ο Ξάνθης Αντώνιος, ο Ελασσώνος Ιάκωβος, ο Θήρας Γαβριήλ, ο Παραμυθίας Τίτος, ο Άρτης Ιγνάτιος, ο Καστοριάς Δωρόθεος, ο Φθιώτιδος Δαμασκηνός, ο Λαρίσης Ιάκωβος, ο Τριφυλίας Στέφανος, ο Γρεβενών Χρυσόστομος και ο Παροναξίας Επιφάνιος.

Ο δημοσιογραφικός θόρυβος σχετικά με το πρόσωπο του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου αυξήθηκε και τα μέλη των παραεκκλησιαστικών οργανώσεων άρχισαν να προβαίνουν σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. Παράλληλα κατατέθηκε μήνυση (εκκλησιαστικού Δικαίου) σε βάρος του στην Ιερά Σύνοδο, η οποία προερχόταν από τον Αρχιμανδρίτη Δαμασκηνό Γεωργακόπουλο, που υπηρετούσε στο Ναό του Αγίου Δημητρίου Αμπελοκήπων και που αργότερα αυτοαποσχηματίστηκε όταν καταγγέλθηκε σε δικαστήριο ότι είχε χρηματιστεί για να διατυπώσει κατηγορίες σε βάρος του Ιακώβου. Η Ιερά Σύνοδος διέταξε την έναρξη ανακρίσεων με υπεύθυνο αρχικά το Μητροπολίτη Ξάνθης Αντώνιο και μετέπειτα το Μητροπολίτη Σιατίστης Διονύσιο. Τη μήνυση του Δαμασκηνού Γεωργακόπουλου ακολούθησε ακόμη μία από τον υποστράτηγο εν αποστρατεία Μπενή-Ψάλτη, στην οποία επικαλούνταν εθνικούς κινδύνους εξ αιτίας της αρχαιρεσίας Ιακώβου.

συνεχίζεται,,,